یکی از تولیدکنندگان عمدۀ قهوه در اوگاندا موفق شده با ایجاد «خواهرانگی» در تولید قهوه زنان بیشتری را وارد این صنعت کند. اصلی‌ترین محصول صادراتی اوگاندا قهوه است.
مِریده ناندودو، زنی که یک شرکت تخصصی تولید قهوه تأسیس کرده است، از سال‌ها پیش رؤیای ایجاد این «خواهرانگی» در اوگاندا را بین زنان کشاورز در سر داشت. راه‌حلش برای این کار ساده بود: پرداخت پول بیشتر به ازای هر کیلو قهوه که یک زن کشاورز به محل جمع‌آوری تحویل دهد.
این روش مؤثر واقع شد؛ مردانی که معمولاً مسئول تحویل قهوه بودند، کم‌کم اجازه دادند همسران‌شان این کار را انجام دهند.
گروه تجاری ناندودو اکنون شامل بیش از ۶۰۰ زن می‌شود، درحالی‌که تا همین دو سال پیش تنها چند ده نفر بودند. این رقم حدود ۷۵ درصد از کشاورزان ثبت‌شده در منطقۀ کوهستانی شرق اوگاندا است؛ منطقه‌ای که به‌خاطر دانه‌های عربیکای باارزشش شناخته می‌شود.
ناندودو می‌گوید: «وقتی به زنجیرۀ کار قهوه نگاه می‌کنید، می‌بینید که زنان سخت‌ترین کارها را انجام می‌دهند، اما وقتی نوبت فروش قهوه می‌رسد، مردان وارد می‌شوند و پول را می‌گیرند.»
هدف او تغییر این روند است، به‌ویژه در جوامعی که تولید قهوه بدون کار زنان امکان‌پذیر نیست.
مریده ناندودو (سمت راست)، بنیان‌گذار شرکت قهوه تخصصی در اوگاندا با نام بایایا
اقتصاد قهوه در اوگاندا
اوگاندا یکی از دو تولیدکنندۀ بزرگ قهوه در آفریقا است و قهوه اصلی‌ترین محصول صادراتی این کشور است.
بین سپتامبر ۲۰۲۳ تا اوت ۲۰۲۴، این کشور بیش با صادر کردن شش میلیون کیسه قهوه ۱.۳ میلیارد دلار درآمد کسب کرد. کاهش تولید در برزیل که بزرگ‌ترین تولیدکنندۀ قهوه در جهان است، به‌دلیل خشکسالی، باعث افزایش درآمد اوگاندا شده است.
در منطقه سی‌رونکو، جایی که ناندودو در نزدیکی مرز کنیا بزرگ شده، قهوه قلب تپندۀ زندگی جامعه است. او از کودکی در کنار مادرش در مزارع قهوه کار می‌کرد؛ از کاشت، وجین، تا فرآوری پس از برداشت مثل پوست‌گیری، تخمیر، شست‌وشو و خشک‌کردن دانه‌ها.
او می‌گوید فصل برداشت قهوه اغلب با افزایش خشونت خانگی همراه بود، چون دعوا بر سر پول قهوه بالا می‌گرفت: «وقتی مردها قهوه را می‌فروشند، پاسخگو نیستند. مادران ما نمی‌توانند اعتراض کنند که در خانه غذا نداریم یا چرا هزینۀ مدرسه بچه را نمی‌دهی.»
آغاز راه خواهرانگی در تولید قهوه
ناندودو در سال ۲۰۱۵ مدرک علوم اجتماعی خود را از معتبرترین دانشگاه دولتی اوگاندا گرفت. پدرش هزینۀ تحصیل او را با درآمد حاصل از فروش قهوه پرداخت کرده بود.
او در سال ۲۰۱۸ تصمیم گرفت شرکتی راه‌اندازی کند که تمرکزش بر زنان کشاورز باشد. نام شرکتش را Bayaaya گذاشت؛ واژه‌ای از زبان لومسابا که به‌معنای «خواهران» است.
این شرکت مثل سایر شرکت‌های خرید مستقیم از کشاورزان کار می‌کرد، اما با یک تفاوت مهم: تمرکز بر زنان، و ارائه طرح‌هایی مانند صندوق پس‌انداز تعاونی برای اعضا.
برای کشاورزان خرده‌مالک در مناطق دورافتاده، حتی تغییرات کوچک در قیمت هر کیلو قهوه اهمیت زیادی دارد. یک دهه پیش، هر کیلو قهوه معادل حدود دو دلار قیمت داشت؛ اکنون قیمت به حدود پنج دلار رسیده است.
ناندودو به ازای هر کیلو قهوه‌ای که از یک زن می‌خرد، مبلغ بیشتری پرداخت می‌کند. علاوه بر آن، در فصل‌های کم‌برداشت نیز مبلغی به‌عنوان پاداش پرداخت می‌شود.
او می‌گوید: «این باعث می‌شود که مردان محلی به زنان خود اعتماد کنند تا قهوه را بفروشند. وقتی یک زن قهوه را می‌فروشد، نقش او پررنگ‌تر می‌شود.»
تغییر در خانواده‌ها و فرهنگ
شرکت ناندودو اکنون چندین مرکز جمع‌آوری در شرق اوگاندا دارد و زنان حداقل دو بار در هفته به آن‌ها مراجعه می‌کنند. البته مردان نیز از حضور در این مراکز منع نمی‌شوند.
لینت گی‌مونو، یکی از اعضای گروه که از سال ۲۰۲۲ به آن پیوسته، می‌گوید فروش از طریق بایایا باعث شده که خانواده‌اش به صورت جمعی درباره خرج درآمد قهوه تصمیم‌گیری کنند: «حالا می‌توانم بدون دعوا با شوهرم، صابون یا شکر بخرم.»
جولیت کوواگا نیز می‌گوید مادرش هیچ‌گاه نمی‌توانست دربارۀ درآمد قهوه حرفی بزند، چون پدرش همه‌چیز را کنترل می‌کرد. اما اکنون شوهر کوواگا با کمی تشویق، خودش او را برای فروش می‌فرستد: «در نهایت با دست پر به خانه برمی‌گردم؛ می‌توانم به بچه‌ها غذا بدهم و کمک‌شان کنم.»
زنان در صنعت قهوه؛ از مزرعه تا کارخانه
در منطقه سی‌رونکو، بیش از ۲۰۰ هزار نفر زندگی می‌کنند. اغلب خانواده‌ها تنها یک یا دو هکتار زمین دارند، اگرچه برخی دارای اراضی بزرگ‌تری نیز هستند. جالب آن‌که بسیاری از کشاورزان اصلاً قهوه نمی‌نوشند و برخی از زنان حتی با مزۀ آن هم آشنا نیستند.
اما شرایط در حال تغییر است. در شهرهایی مانند مباله، زنان جوان در کارخانه‌های برشته‌سازی قهوه مشغول‌اند.
فیبی ناباتاله، که مسئول کنترل کیفیت در یک شرکت قهوه‌سازی است، در خانواده‌ای قهوه‌کار بزرگ شده. او می‌گوید دوستانش مرتباً از او می‌پرسند چطور می‌توانند وارد صنعت قهوه شوند.
ناندودو که اکنون در فکر صادرات دانه‌های قهوه است، معتقد است این روند نشان‌دهندۀ پیشرفت است: «امروز زنان بیشتری وارد قهوه به‌عنوان یک کسب‌وکار شده‌اند.»